10. царкоўнаславянскай літары «ер», «еры», «ерь», «яць», «ю», «я»

1. 1) Літары «ер», «еры» і «ерь»
2. 2) Літара «яць»
3. 3) Літара «ю»
4. 4) Літара "я"
5. Праверачныя пытанні:

1) Літары «ер», «еры» і «ерь»

2) Літара «яць»

3) Літара «ю»

4) Літара "я"

1) Літары «ер», «еры» і «ерь»

да сі х часу мы бачылі, што імя літары абавязкова пачынаецца з таго гуку, які яна перадае: А - а4зъ, Б - бу1ки, В - вэ1ди. А якое імя можна даць літары, калі яна, як є4ръ, є4рь і є3ры2 не можа пачынаць словы?

Е33ры2 добра нам знаёма, гэта гук [ы]. У той час, калі стваралася царкоўнаславянская азбука, у славянскай гаворкі звычали два так званых «сверхкратких» гуку. Святыя браты Кірыл і Мяфодзій пазначылі іх літарамі Коммерсанта і Ь, а назваць па прынцыпе «наоброт», г.зн. па апошнім гуку: Коммерсанта - Е4ръ, Ь - Е4рь, Ы - Е4ры. Каб пачуць, як гучалі є4ръ і є4рь, трэба адрывіста і рэзка вымавіць [о] і [э]. Да XII стагоддзя гэтыя гукі былі страчаны, літары, якія перадавалі іх - є4ръ і є4рь «анямелі» і ператварыліся проста ў мяккі і цвёрды знакі.

Аднак можна знайсці і больш глыбокае тлумачэнне імёнах гэтых трох літар. Аказваецца, што славянскі корань - ЇЕР - у старажытных азбуковниках тлумачыцца як грэцкае слова [иерос] - «святы, храмавы», што дазваляе аднесці нам гэтыя тры словы да Божага свяшчэннадзейства.

- ‡ еръ, прымаючы старажытнае канчатак мужчынскага роду Коммерсанта, пазначае Спраўцу сакрамэнту па вобразу слоў, якія абазначаюць Найвышэйшага Пантыфіка - сн7ъ, сп7съ, ‡ и7съ.

- ‡ еры2, прымаючы канчатак множнага ліку, нагадвае нам пра царкоўныя сакрамэнтах - дары2, та1йны, покро1вы, ри1зы, ‡ ко1ны.

- ‡ ерь, прымаючы канчатак жаночага роду, узводзіць нас да выявы сумленнымі Херувім - Мт2ери Бж7іей.

2) Літара «яць»

Некалькі літар з'яўляюцца лігатурамі (складанымі, г.зн. складзенымі з двух літар).

Старажытнае слова K1ТЬ - «тое, што ўспрынята, асвоена», па форме падобна са словамі я4вь - «тое, што праявіліся» і я4дь - «тое, што прызначана для ежы». Гасподзь, велічна узвышаючыся і ідучы па водах бушуючага жыцьцёвага мора, цалкам прымае нас, калі мы, падобна апосталу Пятру, тонем, пабаяўшыся буры: «І # ѓбіе ї} зь простeръ рyку, ћтъ є3го2 и3 гlа є3мY: маловёре, почто2 ўсумнёлсz є3си2; »(Мф.14: 31). Мы ж прымальны ад Госпада дзеля святых сакрамэнтах цьвёрдую веру, добраўпарадкаваныя душы і мірнае спакой: «І # влёзшема и4ма въ карабель, престA вётръ» (Мф.14: 32).

Літара я4ть - лігатура, прычым у дадзеным выпадку гэта є4рь (ь), увянчаны крыжам.

3) Літара «ю»

Літара-лігатура Ю4 складзена з літары І (і дзесяцірычнае) і першай частцы літары ќкъ. Літара уласнага імя не мае, але слова ю4 ў царкоўнаславянскай мове з'яўляецца займеньнікам «яе». У былінах сустракаюцца такія выразы: «Узяў ю (яе) за белыя рукі, павёз ю (яе) у стольны Кіеў-град», А па-царкоўнаславянску прачытаем наступнае: «И3 ѓще деснaz твоS рука соблажнsетъ тS, ўсэцы2 ю5 и3 вeрзи t себє2 »(Мф.5: 30).

4) Літара "я"

Лігатура О складзена з Ї дзесяцірычнае і а3за2, і пазначае ётаваныя гук [а] - [jа].

Праверачныя пытанні:

1. Якія літары не могуць пачынаць слова?
2. Што азначаюць назвы літар є4ръ, є4рь і є3ры2?
3. Якія гукі перадаюць літары є4ръ, є4рь і є3ры2?
4. Чаму літару Э можна лічыць лігатурай?
5. Якое значэнне мае слова ю4 ў царкоўнаславянскай мове?
6. З якіх літар складзена лігатура О?